De maatschappelijke en politieke ontwikkelingen in het sociaal domein staan in de schijnwerpers, nu de Wmo-budgetten uit hun voegen dreigen te barsten. Is beheersing en control de oplossing? Of zijn er nieuwe mogelijkheden om zorg bij de burgers te brengen. Wijkteams vervullen hier een belangrijke spilfunctie. Dat vergt kennis van de lokale situatie binnen landelijke kaders. Maar vooral ook lef om ‘buiten de lijntjes’ te kleuren.

De toenemende betekenis van Gemeenten voor zorgtaken
Sinds 2013 is er een omvangrijke stelselwijziging doorgevoerd binnen het Sociaal Domein: 3 decentralisaties van zorg, werk en jeugdhulp. De AWBZ ging over in de Wmo en de Zorgverzekeringswet. De Participatiewet werd ingevoerd en de Jeugdwet kwam tot stand. Wijkverpleging, op behandeling gerichte GGZ, behandeling of revalidatie bij een zintuiglijke beperking en een groot deel van alle persoonlijke verzorging, kwamen in het basispakket van de zorgverzekering. Zorg die grotendeels overgeheveld werd naar gemeenten. Participatie werd gestimuleerd door mensen, die buiten het arbeidsproces dreigen te vallen of arbeidsbeperkingen hebben, actief aan de slag te krijgen. Allemaal redenen om de zorg dichter bij de inwoners te leveren. Gemeenten kunnen hier directer op sturen en het zorgproces beheren.

Transitie en transformatie van Zorgtaken
De transitie richt zich op de wijziging van regels, wetten en financiële verhoudingen, die het mogelijk maken om gemeenten adequaat op hun nieuwe taken toe te rusten. Deze veelal projectmatige activiteiten richtten zich op verkenningen, overleg en overdracht van taken. De transformatie betekent meer een inhoudelijke vernieuwing en cultuuromslag. Het gaat niet om de feitelijke budget overheveling, maar om het effect van bétere zorg díchter bij de cliënt.

Wijkteams als exponent van transformatie
De méést vergaande vorm van decentralisatie is het werken in wijkteams. De wijkverpleegkundige heeft direct zicht op behoeften van de burger en de sociale context er om heen. Via keukentafelgesprekken wordt geïnventariseerd welke zorgvragen er zijn, wat de vrager of de omgeving wel/ niet zelf kan organiseren, en wat voor hulp in geld of in natura van professionals nodig is. De wijkteams zijn bedoeld om de hulpvragen effectiever én efficiënter in te zetten. Echter, zoals prof. P. Meurs (november 2018, 1^e kamer) stelt: “er kan sprake zijn van ongelijkheid én willekeur”. Gemeenten kunnen werken, zoals destijds door de Rijksoverheid werd gedaan: werken binnen hun beschikbare (Wmo-)budget. Consolidatie van zorgtaken en beheersing van risico’s kán het gevolg zijn. Fouten worden toegedekt of gebagatelliseerd. Ook begrijpelijk als we de overmaat van regels zien waarbinnen gewerkt moet worden.

Doorontwikkeling van Wijkteams
Om van een transitie (procedures) naar transformatie (inhoud, effect en cultuuromslag) van zorgtaken te komen, dienen wijkteams zich door te ontwikkelen. Maatwerk en gerichte passende interventies vragen om politieke verantwoordelijkheden van B&W. Denk aan het integreren van Wmo-budget, met die van Onderwijs en Jeugd.  Niet langer werken vanuit een reflex, maar vanuit reflectie. Van managementsturing naar gemeentelijk politiek leiderschap. Ook een grote mate van vrijheid voor de wijkteams om met mandaat te kunnen functioneren, zodat de burger vroegtijdig de zorg en ondersteuning kan krijgen die hij/zij nodig heeft. Prof. G. Van Dijk (Amsterdam, Sturen & Control, november 2018) adviseerde dat niet langer gewerkt wordt binnen de budgettaire silo’s, maar dat het hele Sociale Domein als een bestuurlijk en financieel ecosysteem beschouwd dient te worden. Met wijkteams als exponent hiervan. Dat vraagt om politieke visie, maatschappelijk inzicht en veel pragmatiek om te experimenteren met nieuwe vormen van wijkgerichte diensten. De eerste pilots zijn opgestart. Nu gaan beoordelen of met deze multifunctionele, en integrale, werkwijze de effecten van betere zorg zichtbaar worden.

Etienne B.M. Schoenmakers CMC